Paragraaf B. Weerstandsvermogen en risicobeheersing

3. Risico's

Werkwijze
In de begroting 2026 gaan we uit van de normeringen die in het nieuwe beleid zijn vastgelegd. De risico-inventarisatie is in deze begroting geheel opnieuw opgebouwd. Hiervoor is een brede uitvraag gedaan in de gehele organisatie. In dit document worden daarvan de belangrijkste risico's benoemd, als ook de beheersmaatregelen daarbij. De groslijst van opgehaalde risico's wordt gebruikt voor een periodieke bespreking met het management en een ingesteld kernteam risicomanagement. De groslijst zien we dan ook als een eerste (goede) stap in de verdere ontwikkeling van het risicomanagement.

Elk geïnventariseerd risico is beoordeeld via de risicomatrix uit ons risicobeleid (zie onderstaande figuur) waarmee de zwaarte van elk risico is ingeschat.

Risicotoelichting

Onderstaand staan de voornaamste risico's beschreven. Daar waar al beheersmaatregelen vastgesteld zijn worden deze ook vermeld.

Externe risico’s
Dit betreft risico’s waarmee we als maatschappij geconfronteerd worden, waar we als gemeente weliswaar niet direct invloed kunnen uitoefenen, maar waar we als lokale overheid wel op moeten acteren. Belangrijkste risico's die we hieronder kunnen scharen zijn:

• Krapte op de arbeidsmarkt
• Polarisatie en maatschappelijke ontevredenheid
• Toename omvang en complexiteit van de zorgvraag
• Netcongestie
• Nieuwe regelgeving ruimtelijk domein (stikstof, spuitzonering, beschikbaarheid van water en waterkwaliteit, etc.)

Organisatorische risico’s
Dit gaat om risico's als gevolg van tekortkomingen in processen, systemen of organisatie. In een gemeentelijke organisatie, met een grote verscheidenheid aan te leveren producten en diensten, bestaat er altijd een kans dat zich ergens fouten of tekortkomingen voordoen. Hier kunnen vele oorzaken aan ten grondslag liggen. Het vaststellen van heldere richtlijnen, werkwijzen en processen aan de voorkant en het inrichten van een effectieve pdca-cyclus gelden als beheermaatregelen om deze risico's zoveel mogelijk beperken.   

Informatieveiligheid en privacy risico
Tegelijk met de digitalisering van ons werk en van onze dienstverlening nemen ook de risico’s op het gebied van informatieveiligheid en privacybescherming toe. De grootste risico’s op dat gebied zijn:

• Vertrouwelijke/gevoelige informatie komt beschikbaar bij niet-geautoriseerden (binnen en buiten de organisatie), bijvoorbeeld door een datalek.
• Uitwisseling van persoonsgegevens en privacygevoelige informatie binnen de organisatie en naar partners gebeurt onzorgvuldig.
• Informatiebeveiligings-incidenten bedreigen de continuïteit van onze bedrijfsvoering en/of dienstverlening, bijvoorbeeld door een systeemhack.

We proberen deze risico’s zoveel mogelijk te beperken door inzet van de functies van FG (Functionaris gegevensbescherming), PO (Privacy Officer) en CISO (Chief Information Security Officer), uitvoering van een jaarlijkse verplichte audit over informatieveiligheid, implementatie BIO (Baseline Informatiebeveiliging Overheid) en privacy via ENSIA (Eenduidige Normatiek Single
Information Audit). Op het gebied van informatieveiligheid en privacy maken we in onze processen en projecten zoveel mogelijk gebruik van nieuwe technieken (denk aan AI) om risico’s in beeld te brengen en waar mogelijk te mitigeren. Belangrijk is verder het werken aan bewustzijn via Privacy en Security awareness Trainingen.

Juridische risico’s
Hieronder verstaan we risico's met potentiële negatieve gevolgen die we als gemeente kunnen ondervinden wanneer we wetten, regels en verordeningen, contracten of andere juridische verplichtingen niet goed naleven of onjuist interpreteren. Dit kan dan leiden tot financiële verliezen, aansprakelijkheidsstellingen, reputatieschade en verstoringen in de uitvoering.
De oorzaken voor dit soort risico’s zijn divers. Borging van juridische kwaliteit is daarvoor nodig op het gebied van kennis bij medewerkers, kwaliteit van de processen en organisatie van de juridische functie. Voor Venray is in dit kader het opzetten van een goed systeem van juridische kwaliteitszorg met voldoende aandacht voor preventie en zorg van belang. Actuele onderdelen hierin zijn een centrale contractregistratie en juiste toepassing van de WOO

Projectrisico’s
We hebben ook te maken met risico’s die zich voordoen binnen specifieke projecten. Voorbeelden van generieke risico’s die verband houden met de uitvoering van projecten binnen de gemeente zijn:

• Beperkt aanbod van geschikte aannemers;
• Onvoorziene kosten van investeringen in/onderhoud aan de openbare ruimte als gevolg van initiatieven van derden;
• Gevolgen van nieuwe woningbouwplannen voor vereiste voorzieningenniveau (bijv. onderwijs, sport, gemeenschapsaccommodaties, etc.)
• Kosten voor het anticiperen op gevolgen van klimaatverandering.

Het identificeren en monitoren van dit soort risico’s maakt deel uit van het reguliere projectmanagement.

Bestuurlijk of politieke risico’s
Met de tweede Kamerverkiezingen in oktober 2025 en de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2026 in het vooruitzicht bestaat de kans dat we zowel landelijk als lokaal met politiek/bestuurlijke veranderingen te maken krijgen. Het is de vraag of we op korte termijn tot de vereiste bestuurlijke stabiliteit komen om de grote vraagstukken waar we voor staan te kunnen oplossen
Op het gebied van samenwerking in onze regio zijn we bezig om tot een gezamenlijke focus te komen. Lukt dit niet dan leidt dit tot vermindering van slagkracht, onvoldoende resultaten en vertraging in besluitvorming.
Daarnaast bestaat er altijd een risico dat bepaalde uitspraken of gedragingen van een bestuurder, besluiten van het college, of besluitvormingsprocessen kunnen leiden tot verstoringen of stagnaties van het bestuurlijk proces.

Reputatierisico’s
Bij dit soort risico’s gaat het om de beeldvorming naar buiten. Ze zijn daarmee van invloed op de mate van vertrouwen van burgers en bedrijven in de politiek.
Reputatierisico’s liggen vaak in het verlengde van andere risico’s. Wanneer er bestuurlijk iets aan de hand is of er worden juridische fouten gemaakt, dan is de kans aanwezig dat dit via de pers of sociale media onder de aandacht wordt gebracht. De impact hiervan proberen we te beperken door te zorgen dat de eigen communicatie naar de burgers en pers zorgvuldig en kwalitatief op orde is.
Ook zijn er factoren op het gebied van communicatie die we zelf minder in de hand hebben maar die wel tot reputatieschade kunnen leiden. Denk hierbij aan verspreiding van nepnieuws en een toename van sensatiejournalistiek.

Financiële risico’s
Uiteindelijk kunnen alle risico’s die hierboven zijn beschreven, direct of indirect leiden tot een financieel nadeel. De omvang en het moment waarop dit nadeel zich manifesteert is echter moeilijk te bepalen.
Voor een aantal risico’s is het nadeel financieel vertaald door de kans dat het nadeel zich voordoet en de omvang van het nadeel concreet te maken.

1. Open-einde uitgaven sociaal domein

De omvang van uitgaven binnen het vangnet van het sociaal domein wordt door tal van factoren beïnvloedt. Op de eerste plaats is het streven van de Kadernota Sociaal Domein om een verschuiving van vangnet naar omgeving tot stand te brengen. Wanneer dit onvoldoende lukt blijft de druk op de uitgaven binnen het vangnet onverminderd hoog.
Verder neemt door demografische, politieke, economische en sociale ontwikkelingen het aantal cliënten en het beroep op voorzieningen toe. Om hier beter op te kunnen sturen richten we de toegang voor het sociaal domein opnieuw in, samen met partners. Hiermee willen we meer focus leggen op de omgeving met meer duurzame oplossingen.
We hebben te maken met stijging van de prijzen in het sociaal domein. Als gemeenten zijn we gehouden aan de Amvb’s reële kostprijzen en contractstandaarden waardoor de mogelijkheid om op de kostprijs te sturen beperkt is. Bij contractverlengingen of nieuwe aanbestedingen geven we zoveel mogelijk invulling aan de transformatie bij onze aanbieders.
Compensatie voor de uitgaven voor het vangnet loopt voor een groot deel via de algemene uitkering. Op het gebied van participatie ontvangen we een aparte BUIG-uitkering die pas in het najaar definitief bekend wordt en vaak afwijkt van de voorlopige toekenning. Dit betekent dus ook een extra risico.

2. Raming gemeentefondsuitkering en toekomst algemene uitkering

De gemeentefondsuitkering is de grootste inkomstenpost die de gemeente ontvangt van het rijk. De uitkering heeft als basis de ontwikkelingen in het bruto binnenlands product, het btw-compensatiefonds en een zestigtal parameters zoals de inwoneraantallen, lage inkomens, oppervlakte van de gemeente en WOZ-waarden. Deze gegevens zijn voortdurend onderhevig aan landelijke en lokale veranderingen met grote invloed op de hoogte van de uitkering en dit betekent automatisch een risico.
Ook loopt er nog steeds het traject voor de herverdeling van het gemeentefonds en dus een aanpassing van het huidige financieringssysteem. De ingangsdatum en de financiële gevolgen hiervan zijn nog steeds niet bekend. Daarnaast voert de VNG nog steeds gesprekken met het rijk om de taken en middelen voor gemeenten meer in balans te brengen.
Het uitblijven van duidelijkheid omtrent rijksfinanciën (algemene uitkering en Spuks) maakt het moeilijk voor gemeenten om beleid voor de lange termijn vast te stellen omdat structurele financiële dekking ontbreekt. Het leidt voor gemeenten in elk geval tot financiële onzekerheid en belemmeringen in het ontwikkelen en uitvoeren van beleid en het nakomen van wettelijke taken. In het uiterste geval kan dit leiden tot bezuinigingen, vertragingen of het stopzetten van belangrijke voorzieningen.

3. Pensioen- en wachtgeldverplichtingen voormalig bestuurders

Voor het opvangen van eventuele verplichtingen wanneer (oud-)bestuurders arbeidsongeschikt raken, komen te overlijden of aanspraak (gaan) maken op de wachtgeldregeling, hebben we een voorziening getroffen. De fluctuerende marktrente maakt dat hiervoor nog een extra risico bestaat. De uitvoering van de pensioenregeling gaat per 1 januari 2028 over naar het ABP, waarmee ook het risico voor dit onderdeel dan komt te vervallen.
Uitvoering van de wachtgeldregeling, inclusief bijbehorende risico’s blijft een verantwoordelijkheid van de gemeenten.

4. Kosten voor beheer en onderhoud gemeentelijk vastgoed

Actuele meerjarenonderhoudsplannen (MJOP's) vormen voor een belangrijk deel de basis voor de benodigde budgetten van het gemeentelijk vastgoed. Op dit moment zijn er een aantal gebouwen waarvan de bestemming nog niet duidelijk is en waarvoor geen MJOP is opgesteld en waarvoor dus nog geen geld is gereserveerd in de voorziening.
Daarnaast zien we dat kosten voor onderhoud en exploitatie harder dan gemiddeld zijn gestegen.  Denk hierbij aan kosten van energie, onderhoud en overige exploitatielasten. Het is onzeker in welke mate zich dit de komende jaren nog verder doorzet.

5. Verbonden partijen

Door met of via andere partijen samen te werken, geven we een deel van onze taken en de beheersing daarvan (gedeeltelijk) uit handen. Dit doen we echter binnen de kaders van Vizier op Samenwerking waarbij we periodiek bekijken of ze nog altijd doen wat we beogen. Bij de begroting en jaarrekening nemen we tweemaal per jaar de doelen, risico’s en beheersmaatregelen door (zie paragraaf E).
De ontwikkelingen van de gemeenschappelijke regelingen waarin we deelnemen volgen we verder intensief via o.a. de begrotingen en jaarstukken. Daar waar risico’s ontstaan, nemen we passende beheersmaatregelen en waar nodig rapporteren we die tussentijds aan de gemeenteraad.

6. Specifieke uitkeringen en inkomende subsidies

Een deel onze uitgaven wordt gedekt door specifieke uitkeringen (SPUK) en subsidies. Het is van belang om dossiervorming ten behoeve van verantwoording van deze middelen goed op orde te hebben. Wanneer dit niet het geval is, of vooraf aangegeven resultaten worden niet geheel behaald, dan kan dit gevolgen hebben voor de uiteindelijke toekenning die dan lager uit kan vallen dan begroot.
Door aan de voorkant goed na te gaan aan welke eisen de inrichting van de benodigde administratie c.q. registratie moet voldoen, voorkomen we achteraf problemen in de verantwoording.

7. Frauderisico’s

Het gaat hier om risico's die verband houden met de mogelijkheid van opzettelijke misleiding of bedrog, met als doel een onrechtmatig voordeel te behalen. Deze risico's kunnen zich zowel intern als extern voordoen en binnen diverse processen, zoals financiële transacties, contractafspraken, administreren van uitkeringen of andere verstrekkingen, etc.
In paragraaf E. Bedrijfsvoering is onder het onderdeel “Leren en verbeteren” opgenomen welke maatregelen inmiddels genomen zijn om frauderisico’s te beperken en te beheersen.
In 2024 is daartoe ook het beleid Misbruik en Oneigenlijk gebruik (M&O) geactualiseerd. Dit heeft als doel om misbruik/oneigenlijk gebruik van gemeentelijke regelingen te voorkomen (preventief) en om hierop controles in te richten en op basis daarvan, indien nodig, beleidskaders of processen bij te stellen en misbruik en oneigenlijk gebruik te bestraffen (repressief).
Inmiddels is een concept-frauderisico-analyse opgesteld. Deze moet nog verder uitgewerkt en geformaliseerd worden.

8. Nadeelcompensatie

Onder de externe risico’s is eerder al aangegeven dat actuele regelgeving op het gebied van het  ruimtelijk domein een steeds grotere rol speelt bij de onze ruimtelijke inrichting (stikstof, spuitzonering, beschikbaarheid van water en waterkwaliteit, etc.). Dit betekent ook dat er mogelijk keuzes gemaakt moeten worden, immers “niet alles kan overal”. Dit kan claims in het kader van nadeelcompensatie tot gevolg hebben vanuit de bestaande omgeving.

9. Gewaarborgde geldleningen en garantstellingen

De gemeente staat garant voor een aantal financiële risico’s van derden. Deze worden periodiek gevolgd en hierover wordt gerapporteerd in de jaarrekening. De meest risicovolle garantstelling was voorheen die voor Glasweb Venray (GWV) vanwege het mogelijk achterblijven van het benodigde aantal aansluitingen waardoor er problemen met de betalingsverplichtingen zouden kunnen ontstaan. GWV is van plan om dit jaar een deel van de bestaande lening waarvoor wij garant staan af te lossen met het afsluiten van een nieuwe lening, waardoor het risico voor ons als gemeente aanzienlijk kleiner wordt. De tot nu toe ontvangen en gereserveerde safe harbour premie dekt dit resterende risico af.
De overige gewaarborgde geldleningen zijn beoordeeld conform het actuele Garantstellingsbeleid. Het risico hiervan is zeer beperkt.

Risico-ontwikkeling

De financiële omvang van de risico's neemt verder toe de komende jaren. Belangrijkste oorzaken zijn dat er in de komende jaren minder ruimte is om risico's in de exploitatie op te vangen. Verder is er sprake van een toename van risico's in het grondbedrijf.

Hieronder wordt de risico-ontwikkeling verder toegelicht.

Algemene dienst

De hierboven genoemde financiële risico’s zijn gekwantificeerd. De uitgangspunten die hierbij zijn genomen verschillen per risicosoort. In een aantal gevallen is dit een percentage van de gerelateerde budgetten in de begroting, maar dit kan ook een inschatting zijn van bijvoorbeeld de frequentie van het risico maal het risicobedrag (kans x impact).

Het eindresultaat is opgenomen in onderstaande tabel.

In het risicobeleid is vastgelegd dat nog een aantal andere aspecten wordt meegenomen om de omvang van de risico’s in te schatten en daarmee het weerstandsvermogen te bepalen.

• Niet alle risico’s doen zich in één jaar voor; hiertoe wordt een correctie van 25% toegepast op het totaal van de gecalculeerde risico’s.
• Risicobedrag voor niet-gecalculeerde risico’s; hiertoe wordt 1% van de totale exploitatie meegenomen.
• Een deel van de risico’s kan opgevangen worden in de exploitatie; hiervoor wordt een correctie van 50% van het gemiddelde jaarrekeningsaldo van de afgelopen 4 jaren toegepast.

Rekening houdend met het bovenstaande is de geschatte omvang van de geïnventariseerde risico’s als volgt:

Na 2025 worden de risico’s minder opgevangen door exploitatie-overschotten omdat voor de periode 2025-2028 wordt uitgegaan van sluitende begrotingen. Hierdoor neemt het totaalbedrag van de risico’s vanaf 2027 toe.

Grondbedrijf

Het risico voor het grondbedrijf bestaat uit een cumulatie van de risico’s per project. In de bovenstaande tabel is zichtbaar dat in de jaren 2025 t/m 2029 het risico flink stijgt. Deze stijging is met name het gevolg van de begrote grondaankopen voor de in voorbereiding zijnde projecten voor woningbouw en bedrijventerreinen. Deze projecten worden op hoofdlijnen in de paragraaf G toegelicht.